Gerçek hayata paralel olarak oluşturulan dijital hayat; internetin hayatımıza girip kök salmasıyla yeni bir yaşam alanına dönüştürdüğümüz; kişisel videoların, fotoğrafların, kişiye ait özel bilgilerin, çeşitli sosyal medya hesapları vasıtası ile paylaşıldığı bir alan olarak çıkıyor karşımıza.

Hayatımızın gündelik akışının çok önemli bir kısmını artık internet ortamında geçirmekteyiz. Öyle ki bu durum,  birbirine paralel yürüyen hayatlar kurgulamamıza, yönetmemize ve deneyimlememize sebep oluyor. Bir gerçek hayat var; doğumdan başlayan, ilk adımların atıldığı, anne, baba, kardeş, arkadaş, eş, dost edinilen;  ayakları somut olarak yere basan ve bu gerçekliği anlamlandırmaya çalışan, havayı koklayan, yemeğin tadına varan, sevgiyi, acıyı, hüznü, aşkı, meşki gerçekte yaşayan, yaşatan; maddi ve manevi varlığın geliştiği, bireysel kimliğin oluştuğu hayat… İşte bu gerçek hayat!

Bir de bu gerçek hayata paralel olarak oluşturulan dijital hayat var; internetin hayatımıza girip kök salmasıyla yeni bir yaşam alanına dönüştürdüğümüz; kişisel videoların, fotoğrafların, kişiye ait tüm özel bilgilerin, çeşitli sosyal medya hesapları vasıtası ile paylaşıldığı bir alan.  Masmavi denizlerin en berrak kısmından derin karanlıklarına doğru yüzen sürü gümüş balıkları gibi, nereye doğru gittiğinin bilinmezliğinde, somut dünyamızdan yönettiğimiz; ancak hakiki kimliğimizi yansıttığımız su götürmez gerçeklikle çelişme sınırında oluşturduğumuz hayat… İşte bu da dijital hayat!

Dijital Miras Türk Hukukunun Neresinde?

Dijital miras hakkı ve hukuku diye nitelendireceğimiz, yasal zeminde karşılığı henüz bulunmayan ve fakat günden güne artan ihtiyaç sebebi ile yasal bir düzenleme ile kanunda yerini alması gereken bir hak: Dijital Miras Hakkı.  Hayatı yaşanılır kılan düzen kurallarının temeli hukuk kurallarıdır. Kişilerin hak ve yükümlülüklerini belirleyen, bu hakları nasıl kazanacağından, ne şekilde kullanacağına, kime ne yolla devredeceğinden bu haklarından nasıl vazgeçeceğine kadar; yaşam süresince ve yaşam sona erdikten sonra bile hayatın her anına dokunarak bu alanları düzenleyen kuralları, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu md. 495 ve devamında hüküm altına almıştır. Kanun, kişinin malvarlığının ölümden sonra yasal mirasçılara intikalini, vasiyeti, miras sözleşmesi gibi konuları düzenlemektedir. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ise manevi malvarlıklarını; manevi haklar ve mali haklar olmak üzere düzenlemektedir.

Dijital Malvarlıklarımız

Dijital malvarlıklarımız, takipçi sayısının fazla olması itibariyle değeri yüksek Facebook, Twitter, Instagram, Linkedin, gibi sosyal ağ hesapları, belli bir içeriği olan alan adları, web siteleri, oyunlarda karakterlerin ileri bir düzeye kadar çıkarılmış olması ile kazanılan oyun hakları, dijital video ve müzik arşivleri, iTunes Match, Cloud Player, Spotify gibi müzik ve video servislerindeki üyelik hakları, henüz paylaşıma verilmeyen kişisel videolar, fotoğraflar ve bunlardan kaynaklı telif hakları, konumların bildirilmesi ile mekânlarda bırakılan izler, Bulut hesabında saklanan tüm veriler, Bitcoin gibi dijital değerleri sayabiliriz.

Dijital hayatın çeşitli alanlarında edinilen bu kazanımlar, maddi olarak değerlenmeleri itibari ile günden güne dikkati çekmektedir. Özellikle anlamlı ve belli bir içeriği olan jenerik alan adlarının yüksek fiyatlara satılması, kaliteli içerik ve servis bulunduran internet sitelerine şirketler tarafından büyük meblağlar ile yatırım yapılması,  oyun karakterlerinin geliştirilip açık artırma yoluyla satılması ve bazı oyun haklarının çeşitli ücretler mukabilinde el değiştirmesi hususları, dijital mülkiyet hakkı kavramının literatüre girmesi ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır.

Gerçek hayatımızda, somut düzlemde var olan malvarlıklarımız için miras hukuku anlamında yürürlükteki hukuki düzenlemelerimiz ile çözüm geliştirebilmekteyiz. Ancak şu aşamada üzerinde dikkatlice durulması gereken dijital hayatımızda oluşturduğumuz dijital malvarlığının miras niteliğini haiz olup olmaması hususudur. Bilgi teknoloji çağının geldiği noktada bu problematiği her geçen gün daha fazla sorgulayacak, üzerinde tartışacak ve çözüm önerileri geliştirmeye çalışacağız. Güncel mevzuatımız gerçek hayattaki kişilerin malvarlığının mirasçılarına ne şekilde intikal edeceğini düzenlemiş olup, günümüz teknolojisinin bu denli hızlı bir şekilde dönüşüme uğradığı döneme ayak uyduramamış, dijital malvarlığı ile ilgili herhangi bir düzenleme henüz gerçekleşmemiştir.

Gerçek hayatımızı ve dijital hayatımızı korumak yasalar ile gerçekleşecek olup; genelden özele doğru bir koruma Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile başlamaktadır. Türk Medeni Kanunu, Türk Ceza Kanunu, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve kişisel hakları ve verileri koruyan Türkiye’nin taraf olduğu diğer sözleşmeler ile beraber bir nevi kalkan oluşturulmaktadır. Bunlara ek olarak Kişisel Verilerin Korunması Hakkında Kanun Tasarısının kanunlaşması ile dijital hayatımızı, bu paralel yaşam alanında paylaşılan verilerimizi güvence altına alan hükümler düzenlenmiştir. Kanun sonrasında dijital mülkiyet ve dijital miras kavramlarının literatüre girmesi ve alt metinlerinin oluşturulması ve bu alanda da yasal çalışmaların yapılması gerekmektedir.

Uluslararası Hukukta Dijital Miras

Kişinin yaşarken sahip olduğu dijital hayatı ve bu mecrada varlığını gösterdiği her alanın kendine ait anahtarı mevcut olduğundan, sadece şahsın bildiği bu bilgilerin öldükten sonra yasal mirasçılarına geçip geçmemesi sorunsalı ortaya çıkmaktadır. Burada ölen kişinin öldükten sonra bile bilinmesini istemediği veya özellikle öldükten sonra bilinmesini istediği hususların varlığı söz konusu olabilmektedir. Bu yüzden, uluslararası alanda dijital miras yönetimi yapan şirketler kurulmuş olup; kişinin henüz hayattayken tüm bu dijital verilerinin kayıt altına alınıp ölümünden sonra yakınlarına teslim edilmesi ile birçok karışıklığı önlemektedir. Uluslararası hukukta da dijital mirasın yasal mirasçılara diğer malvarlıkları gibi intikali hususu açıkça düzenlenmemiş olup, kurulan şirketler ile yalnızca vasiyeti meşrulaştırma yoluna gidilmektedir.

Ne Yapmalı?

Miras bırakanın hayattayken iletişimde olduğu 3. şahıslara ait gizlilik değeri olan bilgilerin varlığı sebebi ve bu hakların korunması büyük önem taşımakta olduğundan, kişilik haklarına zarar vermeden hareket etmek ve hassasiyetle bu hakları koruma altına almak gerekmektedir. Mahkemelerimizde bu durumun bir dava konusu olduğunu varsayarsak davaya atanacak yeminli bilirkişilerin alanında uzman kimselerden seçilmesi şart olmalıdır. Bu yeminli bilirkişilerden 3. şahısların gizliliğini ihlal etmeden profesyonel yöntemlerle titizlikle çalışmaları ve gizliliğe ilişkin içeriğin silinmesini veya bu içeriğe erişilmesinin engellenmesi için karar verilmesi yönünde raporlarını oluşturmaları beklenecektir.

Dijital mirasımızı bırakırken nasıl ki vasiyet hazırlarken yazıya dökmek esas ise aynı şekilde, tüm internet hesaplarınızın, internet üzerinden kullanılan tüm hizmetlerde en son ve güncel kullanıcı adı ve şifrelerinizin dökümünü yaparak erişilmesine kolaylık sağlayabilir, kim tarafından erişilmesini istiyor veya kimsenin erişmesini istemiyorsanız bunu belirten isteklerinizi açıkça yazıya dökmelisiniz. Prosedürlerle uğraşmasını istemediğiniz sevdikleriniz için bir an evvel bunu yapabilirsiniz, yani şimdi!

Bugünün nesli, büyüklerinin falanca ilçede bir ev, filanca semtte bir arsa almış veya alamamış olmalarının derdi ile yaşarken; gelecekte “birkaç bin daha bitcoini olsa idi ya rahmetli pederin” veya “bir alan adı alınmaz mıydı dedeciğim”, diyecek bir jenerasyonun ayak seslerini duysalar ne iyi olurdu…

 

Uluslararası alanda dijital miras yönetimi yapan şirketler

• Cirrus Legal; ölen kişilerin dijital yaşamını sürdürdüğü siteleri, bu sitelerdeki kullanıcı adları ve şifrelerini ölen kişinin istediği kişilerle paylaşmaktadır.
• Legacy.com; kullanıcılarına öldükten sonra gönderilmek üzere e mail yazmalarına, fotoğraflar, videolar veya ses kayıtları göndermelerine olanak veren hizmetler sunmaktadır.
• LivesOn; öldükten sonra bile tweet atmayı, facebook statüsünü yenilemeyi, veya bloglar yazmayı mümkün kılmaktadır.
• Dead Social; kişi öldükten sonra, önceden yazdığı dijital mesajların yayınlanmasını sağlamaktadır.
• i-Croak; bu uygulama ile ölmeden önce dijital malvarlıkları için koruyucu ve vasi seçilmekte, seçilen kişiye özel bir kullanıcı adı ve şifre tanımlanmakta, bu kişi ancak dijital mirası bırakan kimsenin ölüm belgesi doğrulandığında bu kullanıcı adı ve şifresine erişebilmektedir. Buna ek olarak da ölen kişinin gizli kalmasını istediği bilgileri de ölüm halinde otomatik olarak silmektedir.
• if I die; ölümden sonra facebook arkadaşlarına kişisel bir mesaj bırakma imkanı vermekte ve video veya metinden oluşan mesajı, ölümünü onaylayacak 3 güvenilir şahıs ile onaylanması durumunda bu mesaj otomatik olarak yayınlamaktadır.
• Deathswitch; siteyi belli aralıklarla ziyaret etmediği takdirde öldüğü varsayarak kişinin öldükten sonra paylaşılmasını istediği mailleri önceden tanımladığı kişilere göndermektedir.
• Legacy Locker; dijital alandaki tüm verileri yasal mirasçılara devretmektedir. Ölen kişinin belirlemiş olduğu kişiye tüm şifreler verilmekte, talep etmesi halinde e-postalar da gönderilmektedir.
• Google; Inaktif hesap yöneticisi ile kullanıcıların öldükten sonra hesaplarını kullanamadıkları bu durumda, hesaplarını nasıl yöneteceklerine dair hayattayken verdiği 3,6,12 ay gibi süreli seçeneklerle hesaba girilmediği takdirde sistem kendi kendini sonlandırabilmektedir. Google, gmail, android veya internet geçmişi gibi birçok farklı kanaldan kişinin tamamen inaktif olup olmadığını kontrol etme mekanizmasını işletmektedir.
• Gmail; mirasçıların hesaba erişebilmesi ancak bir mahkeme kararı ile olmaktadır. Hesabın kapatılması talebi ise ölüm belgesinin ve vekâletnamenin e mail veya faks yolu ile sunulmak suretiyle yapılmaktadır. Ölen kişi 18 yaşın altındaysa doğum belgesinin de ek olarak gönderilmesi gerekmektedir.
• Facebook; kullanıcı hesaplarını mahkeme kararı olmadan yasal mirasçılar ile paylaşmamakta ve ölen kişinin yakınlarına ya hesabın kapatılmasını ya da hesabın bir anma sayfasına dönüştürülmesi seçeneklerini sunmaktadır.
• Yahoo; kişinin özel hayatının gizliliğini ihlal etmesi sebebi ile öldükten sonra hesabın dondurulması işlemini gerçekleştirmekte, ölenin yakınlarının bu konudaki taleplerini ölümle hesabın son bulduğu gerekçesi ile hiçbir bilgiyi paylaşmamaktadır.
• Hotmail ve AOL; resmi ölüm belgesi ibraz edildiği takdirde mirasçılara erişim hakkı sağlayabilmektedir.

 

Yazı: Av. Gamze Güler Demirel
*Marmara Belediyeler Birliği Hukuk İşleri Koordinatörü

*Marmara Life, Sayı 102