Ömrünü tamamlamış veya kullanılmaz durumda olan ütü, elektrikli süpürge, tost makinesi gibi küçük ev aletleri, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, fırın gibi büyük ev aletleri, televizyon gibi elektronik atıkların bilinçsizce bertarafını ortadan kaldırmak için devlet tarafından yetkilendirilmiş kuruluş olan Elektrikli ve Elektronik Geri Dönüşüm ve Atık Yönetimi Derneği (ELDAY), İstanbul Ataşehir Belediyesi’yle birlikte “E-Atık Hurda Değildir” projesini başlattı.

Gelecek nesillere daha temiz bir dünya bırakmak için ELDAY ve Ataşehir Belediyesi ortaklığında başlatılan projenin detaylarını, ELDAY Yerel Yönetimler Bölüm Yöneticisi İlkim Yiğit ve Ataşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Müdürü Ayten Kartal’la konuştuk.

E-Atık nedir?

Ayten Kartal: En basit tanımlamasıyla evlerde prize takarak çalıştırdığımız er şeye elektrikli veya elektronik eşya diyebiliriz. Ömrünü tamamlamış tüm elektrikli ve elektronik eşyalara ise e-atık denir.

Hangi ürünler geri dönüştürülebilir?

Ayten Kartal: Buzdolabı/soğutucular/iklimlendirme cihazları, büyük beyaz eşyalar, televizyon ve monitörler, bilişim & telekomünikasyon ve tüketici ekipmanları, aydınlatma ekipmanları, küçük ev aletleri, elektrikli ve elektronik aletler, oyuncaklar, spor ve eğlence ekipmanları, izleme ve kontrol aletleri çevreye zarar vermeden geri dönüşüme tabi tutulabilir.

Elektronik atıklar neden geri dönüştürülmeli?

Ayten Kartal: Eski ürünlerin kullanımı enerji sarfiyatını artırırken, atık halini almış elektrikli ve elektronik eşyaların düzgün şekilde geri dönüştürülmemesi kurşun, cıva, brom ve krom gibi zehirli materyallerin salınımına yol açar, insan ve doğa sağlığına zarar vermesine sebep olur. Örneğin; 1 floresanın içerisinde bulunan cıva 30 bin litre suyu kullanılamaz hale getiriyor. Bir çay kaşığının 70’te 1’i cıva bile 80 bin metrekarelik göldeki suyu kirletiyor. 80 bin metrekare ise Topkapı Sarayı’nın kapladığı alana eşit. Diğer bir örnek ise 1995 yılından önce üretilen buzdolaplarında bulunan CFC gazı, egzoz gazına göre 10 – 15 bin kat fazla ısı tutarak sera etkisini artırır. Bu nedenle bu atıkların kontrollü bir şekilde izinli ve lisans almış işletmeler tarafından geri dönüştürülmesi gerekmektedir.

Ataşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Müdürü Ayten Kartal/ ALDAY Yerel Yönetimler Bölüm Yöneticisi İlkim Yiğit

E-atık

ELDAY hakkında kısa bilgi verir misiniz?

İlkim Yiğit: Elektrik ve Elektronik Geri Dönüşüm ve Atık Yönetimi Derneği (ELDAY), elektrik ve elektronik geri dönüşümünün ülkemize, çevreye ve insan sağlığına en faydalı şekilde yapılmasını hedefleyen ve bu doğrultuda kurulmuş kâr amacı gütmeyen bir dernektir. ELDAY, AEEE (Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya) Kontrolü Yönetmeliği kapsamında; 3 Nisan 2015 tarihinde, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından Türkiye’nin ilk yetkilendirilmiş kuruluşu olmuştur.

ELDAY’ın amaçları nelerdir?

İlkim Yiğit: ELDAY, üyeleri ve sektör adına, Türkiye’de elektrikli ve elektronik eşya ve beyaz eşya sanayiini geliştirmek, sektörün enerji verimliliğini çevre uyum yasaları ve yönetmelikleri kapsamında artırmak, sektördeki kaynakların optimal boyutta kullanımını sağlamak, bu doğrultuda geri dönüşüm, çevre ve atık yönetimi oluşturmak, ilgili mevzuat kapsamındaki zararlı maddelerin kullanımından kaçınmak veya yerlerine daha güvenli alternatif maddeleri kullanmak için gerekli çalışmaları yapmak amacıyla çalışıyor. Ayrıca mümkün olduğu sürece yeniden kullanımı engelleyecek elektrikli ve elektronik eşya tasarımlarından veya üretim proseslerinden kaçınmak, ülkemizin ekonomik ve sosyal kalkınmasına katkıda bulunmak üzere çağdaş uygarlık hedefini esas alarak bölgesel ve sektörel potansiyeli en iyi şekilde değerlendirmek, ulusal ekonomik politikaların oluşturulmasına ve ulusal kalkınmaya katkıda bulunmak, uluslararası sektörel entegrasyonu; özellikle AB’ye sektörel entegrasyonu ve bölgesel, yerel gelişmeyi hızlandırmak için projeler geliştirmek, ulusal ve uluslararası standartlarda hizmet kalitesinin yükseltilmesi, üretilen markaların uluslararası yelpazede tanınmış markalar haline getirilmesi, üretim esnasında teknik, enerji verimliliği, çevre uyumu konularında çalışma yapmak ve sektörün teknolojik gelişmesini sağlamak, sorunları ve çözüm önerilerini kamuoyuna, yetkili kurumlara duyurmak için gerekli çalışmaları yapmak da ELDAY’ın amaçları arasında yer alıyor.

Elektronik atığı geri dönüşüme kazandırmanın ekonomiye katkısı nedir?

Ayten Kartal: Tüm sektörlerde üretim için kullanılan hammaddenin cevherden elde edilmesi kaynakların azalmasına sebebiyet vermektedir. 1 kg demirin elde edilmesi için 200 kg cevherin çıkarılmasına ihtiyaç duyulurken aynı miktar demir için 2 kg AEEE geri dönüşüm prosesinden elde edilen demir yeterli olmaktadır. Cevher kullanımı ile ilgili Türkiye’deki en kapsamlı araştırma Çelik İhracatçıları Birliği tarafından 2014 yılında yapılmıştır. Global Hurda Değerlendirme Raporu’ndaki verilere göre 2012 yılında Türkiye’nin toplam ithalatı 236,5 milyar dolardır. İthal edilen hurda çeliğe ise (kullanılan toplam ithal çeliğin yaklaşık yüzde 69.5’i ithal edilmiştir) toplam 9,4 milyar dolar ödenmiştir. Bu veriler göstermektedir ki toplam ithalatın yüzde 4’ünü hurda ithalatı oluşturmaktadır. Öte yandan Birleşmiş Milletler Üniversitesi’nin “2014 Global e-Atık İzleme Raporu”na göre Türkiye elektronik atık üretiminde 503 bin ton ile 17. sırada. Yani toplanamayan ve kayıt altına alınamayan atıklar nedeniyle ekonomide kayıp yaşanmaktadır.

Ataşehir Belediyesi olarak elektronik atıkları toplamayla ilgili belirlediğiniz herhangi bir strateji var mı? Hangi aşamaları uyguluyorsunuz?

Ayten Kartal: Belediyemiz kurulduğu 2009 yılından itibaren henüz yasal zorunluluk bulunmadığı halde lisanslı firmalar işbirliği ile diğer geri dönüşüm atıklarının yanı sıra elektronik atıkların uygun koşullarda toplanarak geri dönüşüm sistemine kazandırılması çalışmalarını büyük bir hassasiyetle yürütmüştür. Zabıta ekipleri işbirliği ile ilçemizde yer alan hurdacılara yönelik yapılan denetimlerde; elektronik atıkların lisanslı firmalarca geri dönüşümünün yapılması gerektiğinin altı çizilerek, gelişi güzel parçalanmaması, atık elektrikli ve elektronik eşyaları, malzemeleri depolama ve işleme yapabilmesi için çevre izin ve lisansı alınması gerektiği, aksi takdirde yasal işlem uygulanacağı hususunda tebligat bırakılmıştır.Ataşehir Belediyesi tarafından ilçe sınırları içerisinde atık elektrikli ve elektronik eşyaların etkin bir biçimde yönetilebilmesi amacıyla lisanslı işleme tesisi, yetkilendirilmiş kuruluşlar (ELDAY, AGİD) ile imzalanan protokoller ile tarafların üstleneceği görevler belirlenmiştir. E-atıkların sağlıklı bir şekilde bertarafı ve geri dönüşüme kazandırılması için; ilçemizdeki okullar, işyerleri, kamu kurum ve kuruluşları ile birlikte ortak çalışmalar yürütülmektedir. İlçemizde oluşan elektronik atıkların toplanması için farklı uygulamalar geliştirilmiştir.

1. İlçemizden gelen talepler doğrultusunda, e-atıklar adreslerden belediyemiz atık toplama aracı ile toplanmaktadır.

2. Belediyemiz tarafından ilçemizde 6 farklı bölgeye yerleştirilen,içerisinde elektronik atıkların da yer aldığı 9 farklı atık toplama ünitesine sahip “Yeşil Nokta” atık getirme merkezine e-atıklar bırakılabilmektedir. 2. Sınıf atık getirme merkezi kapsamında değerlendirilen “Yeşil Noktaların” sayısı bu yıl 9’a ulaşacaktır.

3. İşyerleri, hastaneler, muhtarlıklar… vb noktalara e-atık iç mekan kutusu bırakılarak, özellikle küçük ev aletleri gibi e-atıkların toplanması sağlanmaktadır.

4. Belediyemiz ile ELDAY işbirliğinde gerçekleştirilen “E-Atık Geri Kazanım Projesi” kapsamında, Ataşehir’deki sitelere 30 adet e-atık konteyneri bırakılarak, e-atıkların toplanması sağlanmaktadır.

Söz konusu toplama noktalarından getirilen elektronik atıklar, Belediyemiz personelince alınarak, anlaşmalı olduğu lisanslı işleme tesisi tarafından bırakılan 9 ton kapasiteli bir toplama konteynerinde biriktirilmektedir. Belli periyotlarla dolu konteyner lisanslı araçlarla alınmakta ve tesise götürülerek geri dönüşümü sağlanmaktadır.

Ataşehir Belediyesi ile ELDAY işbirliği ne zaman ve nasıl başladı?

Ayten Kartal: Ataşehir Belediyesi olarak ELDAY ile görüşmelerimiz 2016 yılında başlamış olup, 01.02.2017’de protokol imzalanarak işbirliğimiz başlamıştır.

Bugüne kadar topladığınız e-atık miktarı ne kadar?

Ayten Kartal: Ataşehir Belediyesi’nin kurulduğu 2009 yılından günümüze kadar sürdürülebilir e-atıkları toplama çalışmaları ve yürütülen projeler kapsamında ilçe sınırlarından 100 ton elektronik atık toplanarak lisanslı işleme tesisinde geri dönüşümü sağlanmıştır.

E-Atık toplama miktarının artırılmasına yönelik ne gibi planlarınız, kampanyalarınız var?

Ayten Kartal: Günümüzde teknoloji çok hızlı gelişmekte, elektronik ürünler çok hızlı tüketilmekte ve ortaya çıkan e-atık miktarı giderek artmaktadır. Ancak kullanım süresi dolmuş elektronik ürünler atık kapsamında düşünülmemekte, yastık altında sakladığımız altınlar gibi, evlerde e-atıklar tutulmaktadır. Ataşehir Belediyesi olarak, farkındalığı az olan e-atıklar ile ilgili farklı kampanyalar, yarışmalar ve toplama uygulamaları geliştirerek saklanan e-atıkları ortaya çıkararak geri dönüşüme kazandırmaktayız.

Bu bağlamda lisanslı firma ve belediye işbirliği ile işyerlerine, hastanelere, sağlık ocaklarına, AVM’lere, sitelere, okullara vb. her hafta rutin denetimler gerçekleştirilerek Belediyenin toplama sisteminden bahsedilmekte ve elektronik atık bilgilendirme broşürleri verilmektedir. Lisanslı firma ve yetkilendirilmiş kuruluşlar işbirliği ile her yıl okullara yönelik “Eğiticilerin Eğitimi” yapılmakta, lisanslı elektronik atık işleme tesisine teknik geziler düzenlenerek öğrencilerin atık elektrikli ve elektronik eşyaların ayrıştırılması ve geri dönüşümünü yerinde izleme fırsatı sağlanmaktadır. 2014 yılında başlatılan “Mahalle Gönüllüleri Projesi” ile her mahallede gerçekleşen geri dönüşüm konulu toplantılarda ev hanımlarına; elektronik atıkların hurdacılara satılmaması gerektiği ve belediyenin toplama sistemine verilerek geri dönüşebileceği anlatılmaktadır.

2016 yılında “Ataşehir Bizi Geri Dönüşüme Götür” sloganıyla çevre ve geri dönüşüm konusunda farkındalık yaratmak için, “Ataşehir Belediyesi Atık Geri Dönüşüm Projesi” hayata geçirilmiştir. Özel bir logonun yaratıldığı projede; farklı broşürler, geri dönüşüm oyunu, 3D sticker ve bilgilendirme materyalleri tasarlamıştır. Ataşehir sakinlerini bilinçlendirmek için; alışılagelmişin dışında kapı kapı bilgilendirme faaliyetleri, belirli noktalarda eğitim araçları, geri dönüşüm kumbaraları kullanıcılarına sürprizler, eğlenceli sokak aktiviteleri ve okul eğitimleri gerçekleştirilmiştir.

Elektronik atıklar da dahil olmak üzere tüm geri dönüşüm atıklarının kaynağında ayrı ayrı toplanması ile ilgili olarak kapı kapı dolaşılarak 50.000 kişiye bilgilendirme yapılmıştır. Okullarda toplamda 10.000 öğrenciye eğitim verilmiştir. Her yıl düzenlenmekte olan “Çevre Şöleni” kapsamında 2017 yılında ilk olarak ilçemiz okullarına yönelik “Elektronik Atık Toplama Yarışması” yapılmış olup, en çok atık elektrikli ve elektronik eşya toplayan üç ilk ve ortaokula hediyeler verilmiştir.

Sitelere yönelik ELDAY işbirliği ile elektronik atık toplama noktaları oluşturularak site yöneticilerine bilgilendirme toplantıları düzenlenmektedir. Bu yıl Eylül ayı içerisinde ilçemizde yapılan etkinlikler kapsamında; elektronik atıkların geri dönüşümüne dikkat çekmek için kahvaltı etkinliğimize davetli mahalle muhtarları ve site yöneticileri, sivil toplum kuruluşları yetkililerinden seminere elektronik atık getirerek katılımları istenmiş ve farkındalık yaratılmaya çalışılmıştır.

E- Atık toplama miktarı ile ilgili gelecek hedefleriniz nelerdir?

Ayten Kartal: Ataşehir Belediyesi olarak, ilk hedefimiz geri dönüşebilen diğer atıklar gibi e-atıkların da kaynağında daha etkin bir biçimde ayrı toplanabilmesidir. Bu kapsamda; yeni kampanyalarla ve eğitim çalışmaları ile e-atık konusundaki farkındalığı artırmayı hedeflemekteyiz. Bu kapsamda; İlçemizin Atatürk, Barbaros, İçerenköy, Küçükbakkalköy ve Yenişehir mahallelerinde 18 yaş ve üstü nüfusu temsil eden 225 kadın, 225 erkek, toplam 450 kişiyle, yüz yüze görüşme metoduyla anket yapılarak; e-atık konusundaki bilinç seviyesi ve bir süpermarkete, elektronik atıkların getirilmesi karşılığında, alışverişlerinde avantaj sağlayacak bir kampanyaya katılım oranı ölçülmüştür. %88 oran ile kampanyaya katılım sağlanacağı öngörülmüş ve ilçe genelinde bu kampanyanın başlatılması kararı alınarak, hazırlıklara başlanmıştır.

Tüketiciler elektronik atıklarını neden hurdacılara değil de geri dönüşüme vermelidir?

Ayten Kartal: Her türden kullanım ömrünü tamamlamış atık elektrikli, elektronik eşyalar normal kullanımları süresince içerdikleri radyoaktif maddeler ve ağır metaller etkileri açısından herhangi bir zararı yok iken, atık olarak kontrolsüz bir şekilde çevreye bırakıldığında çevre ve insan sağlığına ciddi ölçüde zarar verebilecek konuma geçebilirler. Bu yüzden tüm bu toplama, ayrıştırma ve işleme işlemlerinin izin alınarak yapılması gerekmektedir. Çünkü elektronik atıklar genellikle gelişigüzel parçalandıklarında, yakıldıklarında, e-atıkların içindeki tehlikeli atıkların suya, toprağa ve havaya karışması insan ve çevre sağlığı üzerinde büyük tehlike oluşturmaktadır. Bu sebeple e-atıkların kaynağında ayrı toplanarak, belediyeler ve lisanslı firmalar aracılığı ile geri dönüşüm sistemine dahil edilmesi, ciddi bir atık yönetimi olarak planlanmalıdır.

Röportaj: Emine Umay Avcı

*Bu yazı Marmara Life Business Eki’nin 12. sayısında yayımlanmıştır.