Kaya tırmanışı, insanın düşünme kabiliyetine eriştiği andan itibaren süregelen anlam arayışı mıdır ya da fiziksel ve manevi limitlerinin sınırlarını bulmaya çalışması mıdır? Bu sporun belki böylesine felsefi soruların cevaplarını verdiğini göremeyebiliriz. Ancak kaya tırmanışının, en temel insani içgüdüleri ihtiva ettiği aşikârdır. İnsanın hayatta kalmak için geliştirdiği çareler, mücadele etme ve korku, kaya tırmanışı esnasında aktif olan içgüdülerdir. Bu nedenledir ki tırmanış, insana inanılmaz bir manevi güç ve hayatta kalma tatmini verir.
Günümüzde iş veya sosyal hayatın evrildiği nokta neticesinde insanlar yaşamlarının büyük bölümünü kapalı mekânlarda, ofislerde geçirmekte. Saatlerce bilgisayar başında oturan, yeşili ancak dijital tonlarıyla ekranlarda görebilen, özellikle büyük kentlerde yalnız kalmak gibi basit bir ihtiyaca dahi zor ulaşan günümüz insanı, sahip olamadığı doğal yaşama özlem duymakta. Doğa turları, alışveriş merkezlerindeki yapay yeşillikler, organik olduğu iddia edilen besinler muhtemelen bu özlemin birer yansıması. Bununla birlikte kapalı ortamların ve şehir yaşamının getirdiği baskı, doğa sporlarına olan ilgiyi de artırmakta. Kaya tırmanışı, kelimenin tam anlamıyla doğaya dokunacağınız ve bu özlemi tatmin edebileceğiniz bir spor.
Kaya Tırmanışı Nedir?
Kaya tırmanışı, en basit tabiriyle kaya yüzeylerinde yapılan tırmanış olarak tanımlanabilir. Teknik bakımdan tanımlamak istediğimizde ise daha detaylı cümlelere ihtiyaç duyarız. Kaya tırmanışı içinde farklı disiplinler barındıran bir spordur. En basit sınıflandırma ölçütlerini kullandığımızda karşımıza spor tırmanış, geleneksel tırmanış ve kısa kaya tırmanışı disiplinleri çıkar. Spor tırmanış, önceden hazırlanmış emniyet noktalarının kullanıldığı ve tırmanıcının bağlı olduğu ipi bu noktalardan geçirerek yükselmesi olarak tanımlanabilir. Geleneksel tırmanışta ise emniyet noktalarını tırmanıcı tamamen kendisi oluşturmaktadır. Kısa kaya tırmanışında düşüşün problem yaratmayacağı yükseklikte kayalara tırmanılır ve emniyet önlemi olarak yalnızca yerde bulunan bir minder (crash pad) vardır. Spor tırmanış ve kısa kaya tırmanışı, geleneksel tırmanışa göre biraz daha güvenlidir. Geleneksel tırmanış yapmak isteyen biri diğer disiplinlere nazaran daha fazla emek harcamalı ve daha fazla teknik birikime sahip olmalıdır.
Tehlikeli Midir?
Doğru teknikler doğru biçimde uygulandığında kaya tırmanışı son derece güvenli bir spordur. Kaya tırmanışının doğasında düşmek vardır ve düşme korkusu birçok sporcu için istenilmeyen bir olaydır. Yine de teorik olarak her şey doğru yapıldığında düşüşler tehlike arz etmez. Ancak dış etkenlerin yüzde yüz kontrolünü sağlamak her zaman için mümkün olmadığından düşmek tamamen tehlikesizdir denemez. Dolayısıyla uzun yıllar kaya tırmanışı yapan sporcular dahi düşmekten korkmaktadır. Ancak bu korkuyla birlikte tırmanmak ve korkuya hükmetmek bu sporun temel felsefesini oluşturur. Kaya tırmanışına yeni başlayan kişilerin büyük çoğunluğu düşme ve yükseklik korkusu nedeniyle tırmanıştan pek fazla zevk alamazlar. Zamanla bu korkuların kontrol altına alınması ve tırmanış tekniklerinin vücut tarafından benimsenmesiyle kaya tırmanışının esas güzelliği ortaya çıkmaktadır.
Kaya tırmanışında güvenlik, uygulanan teknik yaklaşımlarla doğrudan ilgilidir. Dolayısıyla bu sporu yapacak kişilerin doğru ve etkin bir eğitim alması, kaya tırmanışında emniyet tekniklerine hâkim olması hayati önem taşımaktadır.
Kimler Yapabilir?
Dışarıdan bakıldığında bol adrenalin içeren, fiziksel olarak fazlaca efor gerektiren, pahalı ve zor bir spor gibi görünse de kaya tırmanışı özel bir kitleye hitap etmez. Tırmanış, içinde barındırdığı farklı disiplinler ve çeşitli zorluk-kolaylık derecelerine sahip olması nedeniyle hemen hemen herkesin deneyip yapabileceği bir spordur. Bu sporu yapabilmek için temel gereklilik doğru bir eğitim ve malzemedir. Normal fiziksel işlevlerini yerine getirebilen her vücut tırmanış için uygun demektir. Ancak bazı vücut tipleri, tırmanışa daha elverişli olduğundan bu kişilerin ileri zorluk seviyelerinde tırmanış yapmaları mümkündür. Vücudun uygunluğunun yanı sıra düzenli ve etkili antrenman da ileri seviye kaya tırmanışının başlıca gerekliliğidir.
Özetle yaş, cinsiyet, kilo, boy fark etmeksizin ciddi bir fiziksel engeli bulunmayan herkes kendi seviyesine uygun olarak kaya tırmanışı yapabilir.
Neler Gerekir?
Birçok spor dalında olduğu gibi kaya tırmanışı yapabilmek için de birtakım malzemeler gerekmektedir. Spor tırmanış için ip, ekspress, emniyet kemeri, emniyet aleti, kask, kaya tırmanış ayakkabısı, toz torbası gibi malzemelere temel olarak ihtiyaç duyulmaktadır. Geleneksel tırmanışta ek olarak takoz, yaylı takoz, sikke gibi emniyet malzemelerine de gerek vardır. Kısa kaya tırmanışında ise crash pad ile birlikte kaya tırmanış ayakkabısı ve toz torbası yeterli olacaktır. Tekrar vurgulamak gerekirse tüm malzemelerden daha önemli olan şey kaliteli bir tırmanış eğitimidir. Unutmamak gerekir ki tüm bu emniyet malzemeleri doğru bilgiyle kullanıldıkları ölçüde güvenlidir.
Nasıl Yapılır?
Kaya tırmanışı yapmak için iki ayrı seçenek değerlendirilebilir. Eğitim alarak, kendi malzemeleriniz ve partnerinizle birlikte kaya tırmanış bahçelerinde tırmanabilirsiniz. Bu biraz daha fazla emek, zaman ve para harcamanız gereken yoldur, tabii karşılığını da aynı oranda alırsınız. İkinci seçenek ise size kaya tırmanışı yaptırabilecek bir yerden profesyonel hizmet almaktır. Ülkemizde her geçen gün sayıları artmakta olan bu tür hizmetlere ufak bir araştırmayla ulaşılabilmektedir. Ancak kişilerin yetkinliğinden emin olmak gerekir. Gerçekten kaya tırmanışına ilgi duyan kişilerin düzgün bir eğitimle bireysel olarak bu sporu icra etmesi çok daha sağlıklı ve uzun vadeli olacaktır.
Türkiye’de üniversitelerin dağcılık kulüpleri gönüllü olarak ücretsiz ve kaliteli eğitim imkânı sağlamaktadır. Özellikle YTÜ, ODTÜ, İTÜ, Hacettepe gibi üniversitelerin kulüpleri köklü geçmişleri ve birikimleri sayesinde bu alanda başı çekmektedir.
Dünyada Kaya Tırmanışı
Kaya tırmanışı, tarihi boyunca özellikle kayaların yoğun bulunduğu coğrafyada popüler bir spor olagelmiştir. Ancak günümüzde iletişim, ulaşım ve lojistik imkanların artmasıyla birlikte bu spor, coğrafyadan bağımsız olarak çok daha büyük kitlelere ulaşabilmektedir. Ayrıca yapay tırmanış duvarı bulunduran salonların sayısının hızla artması mevsimden ve hava koşullarından bağımsız olarak tırmanışı mümkün kılmaktadır. Tırmanış sporunun 2020 yılı itibarıyla olimpiyatlarda bir branş haline gelmesi şüphesiz ki kaya tırmanışını daha da popüler kılacaktır.
Amerika, Avrupa ve Uzak Doğu ülkelerinde tırmanış, bu sporla ilgilenmeyen kitleler tarafından da takip edilmekte ve popülaritesini günden güne artırmaktadır. Tırmanışın artan popülaritesi beraberinde fiziksel gelişmeyi getirmektedir. Yılların birikimiyle elde edilen tecrübeler, bilimsel yaklaşımlarla harmanlanarak insan vücudunun limitleri zorlanmakta ve inanılması güç tırmanışlar ortaya çıkmaktadır. Bu tırmanışlar medya gücü kullanılarak kitlelere aktarıldıkça da tırmanışın popülaritesi artmaktadır. Bu faydalı ilişkinin en basit örneği 2018 yılında gösterime giren Free Solo belgeselidir. Amerikalı tırmanıcı Alex Honnold’ın 2017 yılında gerçekleştirdiği serbest solo tırmanışını anlatan belgesel film Oscar Ödülleri’nde En İyi Belgesel ödülünü kazanmış ve dünya çapında ses getirmiştir. Belgesele konu olan tırmanış, fiziksel zorluğunun yanı sıra âdeta psikolojik bir meydan okumadır.
Kaya Tırmanışı Ne Gibi Kazanımlar Sağlar?
Tırmanışı keyifli vakit geçirmekten ibaret bir hobi olarak değerlendirmek çok doğru olmaz. Birçok insan bu sporu mesleği olmadığı halde hayatının merkezine yerleştirmiştir. Elbette kaya tırmanışının sporcuya verdiği kazanımlar bu durumun nedenlerinden biri. Diğer sporlar gibi kaya tırmanışı da insan vücudunu fiziksel olarak formda tutar. Ancak tırmanışın diğer sporlarda olmayan en önemli getirisi psikolojik kazanımlardır. Korkuyla mücadele, sabır, odaklanma, psikolojik direnç tırmanışla birlikte gelişen önemli insani yetilerdir ve spor dışında günlük hayata önemli katkılar sunar. Bunların yanında düzenli antrenmanla gelen disiplin, bir hedefe odaklanma motivasyonu, planlama kabiliyeti gibi kazanımlar da kaya tırmanışıyla ilgilenen sporcuları bu spora yaklaştıran diğer etmenlerdir.
NOTLAR
Kaya Tırmanışı ve Dağcılık
Dağcılık ile kaya tırmanışı genel kanının aksine birbirinden farklı disiplinlerdir. Kaya tırmanışı teknik dağcılığın özünü oluşturan bir aktivite olmasına rağmen kendi başına dağcılık olarak sınıflandırılamaz. Dağcılık, felsefesinden bahsedilebilen birden fazla bileşeni olan çok yönlü bir sporken, kaya tırmanışı fiziksel eforun baskın olduğu bir spordur.
Tırmanış Sporuna Gönül Vermiş Bir Girişim
Tirmanis.org adlı girişim tırmanış sporuna gönül vermiş, bu sporun ülkemizde gelişmesine katkı sağlamaya hazır, özerk bir inisiyatif. Yapılan çalışmalarda salt tırmanış sporuna yoğunlaşılmış. Ülkemiz başta olmak üzere, tüm dünyadaki tırmanış güncelini bizler için önem arz ettiği ölçüde bir yerinden yakalamayı ve okurlarıyla paylaşmayı hedefliyorlar.
Başlangıç Yaşı Sporun Limitlerini Belirliyor
Özellikle Avrupa ve Amerika’da tırmanış, ülkemize göre çok daha popüler bir spor olduğundan aileler çocuklarını küçük yaşlardan itibaren bu spora yönlendirmektedir. Neredeyse 5-6 yaşlarında kaya tırmanışına başlayan çocuklar, sporun limitlerini insan aklını zorlayan noktalara eriştirmektedirler. Ülkemizin sosyoekonomik yapısı buna çok fazla imkân vermediğinden Türkiye’de bu sporun erken yaşlarda yapılması ve gelişmesi ne yazık ki mümkün olmamaktadır.
Yıldız Teknik Üniversitesi Dağcılık Kulübü (YTÜDAK)
1980’li yıllarda kurulan ve günümüze kadar geçen süreçte dağcılık disiplinini sistematik eğitimlerle üyelerine aktaran bir öğrenci kulübü. YTÜDAK, kurulduğu ilk günden bu yana biriken ve artan tecrübeleriyle kapsamlı bir dağcılık eğitimini üyelerine aktarmayı hedeflemekte.
Nerelerde Yapılır?
Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde birçok tırmanış bahçesi bulunmaktadır. Antalya’da bulunan Geyikbayırı, Çitdibi ve Muğla Datça’daki tırmanış bölgeleri dünya çapında üne sahiptirler ve oldukça büyük alanlardır. Her yıl onlarca tırmanıcı dünyanın çeşitli yerlerinden gelerek bu bölgelerde tırmanış yapmaktadır. Özellikle Geyikbayırı, kış döneminde tırmanış imkânı sağlaması nedeniyle yabancı tırmanıcıların tercih ettiği bir bölgedir. Yaz ayları içinse Aladağlar’da bulunan Kazıklıali Kanyonu biçilmiş kaftandır.
Serbest Solo
Alex Honnold’ın 3000 ft (914.4 mt) yüksekliğindeki El Capitan kayasına halat ve güvenlik ekipmanı olmaksızın yaptığı tırmanışı konu alan belgesel film Free Solo, bir dağcılık güzellemesi olmaktan öte insanın doğa şartlarına nasıl meydan okuduğunu irdeleyen destansı bir yapım.
Yazan: Şükrü Sarı / Fotoğraf: Eren Görenoğlu
*Bu yazı Marmara Life 2019 / Kasım-Aralık sayısında yayımlanmıştır.
MarmaraLife 